Mercanköşkü (Origanum)

Ballıbabagiller familyasındandır. Akdeniz havzası nebatıdır. Muhtelif cinsleri ülkemizde de Trakya, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yabani olarak yetişir. Kayalık ve kurak yerlerde tesadüfülen, çalı görünüşlü, …

Ballıbabagiller familyasındandır. Akdeniz havzası nebatıdır. Muhtelif cinsleri ülkemizde de Trakya, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yabani olarak yetişir. Kayalık ve kurak yerlerde tesadüfülen, çalı görünüşlü, güzel kokulu nebatlardır.

Bu cinslerden mevzumuzla en çok alakalı olanı Yabani mercanköşkü O. vulgare’dür. Güveyotu ya da keklikotu isimleriyle de öğrenilen bu cins, 25-80 cm. boylanabilir ve toprağın üzerine dağılarak büyür. Biber gibi kokan koyu yeşil renkli yaprakları, haziran ile ekim ayları arasında beyaz ya da pembe renkte açan çiçekleri vardır. Bol güneşli ya da kısmen gölge yerleri seven nebat, döktüğü tohumlarını artar.

Yabani mercanköşkünün topraküstü kesimlerinde, karvakrol ile timol isimli maddeleri kapsayan uçucu yağ, asitler, tanen ve acı esanslar bulunur. Bazı yerlerde yaprakları kurutulup kekik yerine baharat olarak kullanılır. Ayrıca nebatın topraküstü kesimlerinin damıtılmasıyla elde edilen mercanköşkü yağı da parfümeri ve likör sanayilerinde kullanılır.

Yabani mercanköşkünün tıbbi tesirleri ve bunlardan faydalanma usulleri şöyle sıralanabilir:
1. Uyarıcı ve terleticidir. Soğuk algınlığı ve gribin iyileştirilmesinde bereketli olur.
2. Öksürük ve boğmacanın rehabilitasyonunda tesirlidir.
3. Yatıştırıcıdır.
4. Uyarıcı tesiri sindirim sisteminde de görülür: İştah açar. Sindirimi kolaylaştırıp hazımsızlığı giderir.
5. İdrar ve gaz söktürücüdür.
6. Peklik vericidir.
7. Bayanlarda aybaşı yarıyılının daha kolay ve rahat geçmesini sağlar.

Tam bu tesirleri sağlamak üzere, yabani mercanköşkünün topraküstü kesimleri, nebat çiçek açtığına bir araya gelir. Kalın dal ve sapları parçalayıp atılır. Geri kalan kısımlardan 1 tatlı kaşığı kurumuş ya da taze nebat karışımı 1 kadeh kaynar suyun içine konur. 10-15 dakika demlendirilerek hazırlanan infüzyon, günde üç defa birer kadeh içilir.

Yabani mercanköşkü iyi bir antiseptiktir. Ağız yangılarına karşı tesirlidir. Arı ve böcek sokmalarında da yangıyı kesip hafifletir. Bu tesirlerinden faydalanmak üzere, yukarda tarifi verilen infüzyonla ya da daha iyisi, 1 tatlı kaşığı dolusu nebatın suda kaynatılmasıyla hazırlanan dekoksiyonla ağız iyice çalkalanır. Böcek veya arı sokması vaziyetlerinde, sokulan yer aynı dekoksiyonla sıkıca ovalanır.

Ayrıca, yabani mercanköşkü tesirli bir yara iyileştiricidir. Romatizma ve adale sızılarında vücudu hafifletici tesiri görülür. Özellikle gerginlik vaziyetinde oluşan baş sızılarında tesirli olur. Bu tesirlerinden faydalanmak üzere, piyasada satılan mercanköşkü yağı alınıp yara ve kesikler bununla yıkanır. Baş sızısı vaziyetinde şakaklar, romatizma ve adale sızılarında şikâyetli yerler mercanköşkü yağıyla ovalanır.

Öteki mercanköşkü cinslerini şöyle özetleyebiliriz:
İzmir kekiği O. smyrnaeum ya da O. onites diye adlandırılan cins, Ege ve Akdeniz bölgelerindeki makiliklerde yaygındır. 40-50 cm. boylanabilen, çokyıllık nebattır. Yaprakları oval şekilli, kenarları hafif dişli, yumuşak, tüylü ve kekiğimsi kokuludur. Nisan-temmuz aylarında çiçek açan nebat, döktüğü tohumlarını artar.

İstanbul ya da Çanakkale kekiği O. heracleoticum veya O. hirtum denilen mercanköşkü cinsi ise, Trakya, Marmara bölgesi ve Batı Anadolu’da yetişir. 50 cm. kadar boylanabilen çokyıllık nebattır. Temmuz-ağustos ayında çiçek açar. Yaprakları kekiğimsi kokar. Döktüğü tohumlarını artar.