Anaflaksi: alerjik şok

Tanım: Alerjinin en korkulan, en ağır ve riskli biçimi olan anaflaksi, bedenin tümünü ilgilendiren yaygın alerjik tepkinlere bağlı olarak büyür. Anaflaksi, adıyla da öğrenilir; …

Tanım:
Alerjinin en korkulan, en ağır ve riskli biçimi olan anaflaksi, bedenin tümünü ilgilendiren yaygın alerjik tepkinlere bağlı olarak büyür. Anaflaksi, adıyla da öğrenilir; erken tanınıp acil olarak rehabilitasyon edilmediğinde şahsı şok ya da vefata kadar götürebilir. Gazetelerde okuduğumuz ‘Penisilin iğnesi yapıldı, yaşamını yitirdi’ veya ‘Arı sokmasına can verdi…’ gibi hadiselerin sebebi hep anaflaksidir. Ülkemizde her sene vasati olarak 100 bireyin anaflaksiden dolayı yaşamlarını yitirdikleri söylenebilir.

Anaflaksinin nedenleri:
Anaflaksiye neden olabilen pek çok madde vardır:

İlaçlar penisilin, sefalosporin ve değişik antibiyotikler; aspirin, ağrı kesici ve romatizma ilaçları, yerel anestezikler, röntgen çekilirken kullanılan kontrast maddeler…

Serumlar ve aşılar
Kan ve kan mahsulleri
Gıdalar Yumurta, süt, domates, fıstık, deniz mahsulleri…
Besinlere konan katkı maddeleri
Bozulmayı önleyici maddeler Sülfitler
Renklendiriciler Tartrazin
Tat vericiler Glutamat
Fiziksel etmenler: Egzersiz, soğuk
Muhtelif maddeler: Lateks, sperm

Anaflaksinin bulguları:
Anaflaksi, bireyin duyarlılığına ve alınan alerjenin ölçüsüne göre farklı tablolara neden olur. Başta ten, alt ve üst solunum yolları, dolaşım ve sindirim sistemi olmak üzere pek çok uzuv sistemine ait bulgular ortaya çıkar.
Anaflaksi, çok ani olarak ortaya çıkan bir vaziyet olduğu için yalnızca hekimler tarafından değil, herkesçe öğrenilmesi, tanınması ve ilk acil müdahalenin hemen yapılması, hastanın yaşamının kurtarılması bakımından çok ehemmiyetlidir. Alerjenin alım yolu ve bedene giriş sürati de anaflaksinin ağırlığını tanımlayan ehemmiyetli etmenlerdir. Mesela, penisilin iğnesi penisilin hapına göre çok daha ağır bir anaflaksiye yol açar!
Anaflaksi bulguları, alerjenle karşılaşıldıktan hemen birkaç dakika sonra başlar, 15-20 dakikada doruğa çıkar ve 1 saat içinde de eksilmeye surat meblağ. Anaflaksi, bazı bireylerde bulgular tamamen kaybolduktan 8-24 saat sonra yineleyebilir. Bu sebeple, anaflaksi tespit etilen bir bireyin en azından 24 saat müddetle hekim himayeyi altında kalması gerekir.

Anafaksinin gelişimi ve risk sinyalleri:
Anaflakside, solunum ve dolaşım sistemini ilgilendiren bulgular ciddi bir krizin işaretleridir.
Solunum sistemi bulguları: Burunla alakalı olarak kaşıntı, su gibi akıntı, aksırma, burun tıkanıklığı… gibi bulgular vardır. Ses tellerinin şişmesi gırtlak ödemi, ses kısıklığı ve konuşma eforluğu yaratabileceği gibi, bu darlığın çok fazla olması soluk alıp vermeyi eforlaştırır, hatta tamamen ihtimalsiz kılar ve vefata neden olur.
Bazı hastalarda ise astımlılarda olduğu gibi inatçı öksürük, hırıltılı solunum ve soluk darlığı büyür.Dolaşım sistemi bulguları: Çarpıntı, kumpassız ve süratli kalp atışları, göğüs ağrısı, baş dönmesi.. vardır. Kan tazyikinin düşmeye başlaması ciddi bir anaflaksinin habercisidir. Yaşlı hastalar kalp krizi de geçirebilirler.
Sindirim sistemi bulguları: Karında kramp stilinde ağrılar, bulantı, kusma, karında kabarıklık ve gerginlik, ishal ortaya çıkar.
Değişik bulgular: Bu sistemlere ait bulgulardan başka bir hayli hastada, terleme, idrar kaçırma, baş ağrısı, şuur bozukluğu, sanrı.. görülür.
Anaflakside vefat: Anaflakside vefat sebebi gırtlak ödemi veya inatçı tansiyon düşüklüğü veya kalp krizidir.

Anaflaksi rehabilitasyonu:
Anaflaksi çok acil bir gidişattır. Şahsa hemen teşebbüste bulunulmadığı zaman kısa zamanda vefata neden olabilir. Bu nedenle, anaflaksi bulguları tespit etilir tespit etilmez bir taraftan en yakın hekim veya sağlık kurumuna erişilmeye çalışılırken, değişik taraftan yapılması gereken bazı operasyonlar vardır.

Alerjenin bedene girdiği yer belirli ise Arı sokmasında olduğu gibi!, o bölgeye hemen turnike yapılarak zehirin kana karışması yasaklanır. Varsa, arının iğnesi çıkartılır.

Birey sırtüstü yatırılır ve bacakları yukarıya kaldırılır. Bu sayede beyin ve kalp gibi ehemmiyetli uzuvlara daha fazla kan gitmesi sağlanır.

Hasta sıcak yakalanır.
Olasıysa oksijen verilir.
Anaflakside yaşam kurtarıcı ilaç ADRENALİN’dir. 1:1000’lik adrenalin, 0,3-0,5 ml dozunda 20 dakika arayla cilt altına zerk edilir.

Anaflaksi rehabilitasyonunda faydalanılan değişik ilaçlar kortizon ve antihistaminikler’dir. Astım krizi bulguları olan hastalara bronş spazmını eksilten soluk açıcı ilaçlar da verilmelidir.

Kan tazyiki düşük olan hastalara hem kan tazyikini yükselten ilaçlar vazopressörler hem de damar yoluyla akışkan uygulanır.

Gırtlak ödemi sebebiyle asfiksi boğulma bulguları gösteren hastalara soluk alabilmeleri için acil trakeostomi ana soluk borusuna dışarıdan delik açılması gerekir.

Anaflaksiden korunma:
Daha evvel anaflaksi geçirmiş olanlar, gidişatlarını bildiren bir kart veya künye taşımalıdırlar.

Anaflaksi sebebiyle vefat riski atlatanların yanlarında kesintisiz olarak adrenalin bulundurmaları gerekir. Bu bireylere adrenalini hangi vaziyette, nasıl uygulayacakları da öğretilmelidir.

Anaflaksiye neden olan etmenlerden ilaç, gıda… uzak kalınmalıdır.
Anaflaksi belirleyen hastalara iğne biçimindeki ilaçlardan çok hap veya şurup verilmelidir.
Anaflaksi belirleyen hastalara ß-bloker sınıfı ilaçlar verilmemelidir.
En azından 24 saat müddetle hekim himayeyi altında kalması gerekir.