Okul öncesi çocuklarda DEHB: Belirtiler ve başa çıkma yolları

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocuklarda görülen ve odaklanma problemleri, çok hareketlilik ve dürtüsellik üzere belirtilerle kendini gösteren nörogelişimsel bir durumdur. Birden fazla vakit olumsuz tesirleri ile öne çıksa da, uzman eşliğinde kullanılan ilaçlar ve hakikat terapi teknikleriyle kolaylıkla denetim altına alınabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), okul öncesi periyotta de görülebilen, nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu periyottaki çocuklarda DEHB belirtileri, dikkat dağınıklığı, çok hareketlilik ve dürtüsellik formunda kendini gösterebilir. Fakat bu yaş kümesindeki çocukların doğal gelişim özellikleri de benzeri davranışlar içerebildiğinden, DEHB tanısı koymak dikkatli bir kıymetlendirme gerektirir.

DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) BELİRTİLERİ

Okul öncesi çocuklarda DEHB’nin temel belirtileri üç ana başlık altında toplanabilir:

DİKKAT EKSİKLİĞİ

• Oyun oynarken yahut aktiflik yaparken dikkati çabuk dağılır.
• Yönergeleri takip etmekte zorlanır ve verilen misyonları tamamlamakta zahmet çeker.
• Detaylara dikkat etmekte zorlanır, sık sık yanılgılar yapar.
• Konuşurken yahut bir aktiviteye odaklanırken dinlemekte zorlanır.
• Eşyalarını sık sık kaybeder.
• Zihinsel gayret gerektiren işlerden kaçınır yahut hoşlanmaz.
• Organize olmakta zahmet çeker.

HİPERAKTİVİTE

• Sık sık ellerini ve ayaklarını kıpırdatır yahut oturduğu yerde huzursuzlanır.
• Oturması gerektiği durumlarda kalkıp dolaşır.
• Uygunsuz vakitlerde koşar yahut tırmanır.
• Sakin bir halde oyun oynamakta yahut aktiflik yapmakta zorlanır.
• Sürekli hareket halindedir, “motor takmış gibi” tanımlanabilir.
• Çok konuşur.

DÜRTÜSELLİK

• Sorular tamamlanmadan karşılık verir.
• Sırasını beklemekte zorlanır.
• Başkalarının kelamını keser.
• Sonuçlarını düşünmeden hareket eder.
• İsteklerini ertelemekte zahmet çeker.
• Tehlikeli olabilecek davranışlarda bulunabilir.

Bu belirtilerin birkaçı vakit zaman her çocukta görülebilir. Lakin DEHB tanısı için bu belirtilerin sıklıkla ve ağır bir halde görülmesi, çocuğun günlük ömrünü (oyun, öğrenme, toplumsal ilişkiler) olumsuz etkilemesi ve muhakkak bir müddettir devam ediyor olması gereklidir.

DEHB İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

Okul öncesi devirde DEHB tanısı alan yahut belirtileri gösteren çocuklar için multidisipliner bir yaklaşım benimsemek değerlidir. Bu yaklaşım, çocuğun, ailenin ve okulun iş birliğini içerir. Başa çıkma yolları genel olarak şu formda sıralanabilir:

ERKEN TEŞHİS VE DEĞERLENDİRME

• Çocuğunuzda DEHB belirtileri fark ediyorsanız, bir çocuk hekimine yahut çocuk psikiyatristine başvurarak profesyonel bir kıymetlendirme yapılmasını sağlayın. Erken teşhis, uygun müdahale stratejilerinin geliştirilmesi için kritik kıymete sahiptir.

AİLE EĞİTİMİ VE DESTEK

• DEHB hakkında bilgi edinin. Bu durumun ne olduğunu, belirtilerini ve başa çıkma stratejilerini öğrenmek, çocuğunuzu daha yeterli anlamanıza ve desteklemenize yardımcı olacaktır.
• DEHB olan çocukların ebeveynleri için dayanak kümelerine katılın. Bu kümeler, tecrübelerinizi paylaşabileceğiniz, bilgi alışverişinde bulunabileceğiniz ve duygusal takviye alabileceğiniz değerli platformlardır.

DAVRANIŞSAL TAHLİL YOLLARI

Çocuğunuz için kolay, açık ve dengeli kurallar belirleyin. Kurallara uyulduğunda olumlu geri bildirimler verin, uyulmadığında ise evvelce belirlenmiş mantıklı sonuçlar uygulayın. Dengeli olmak, çocuğunuzun neyin beklendiğini anlamasına yardımcı olur.

Ayrıca istenilen davranışları gördüğünüzde çocuğunuzu övün, takdir edin yahut küçük mükafatlar verin. Olumlu geri bildirimler, bu davranışların tekrarlanma mümkünlüğünü artırır.

Günlük rutinleri, kuralları yahut yapılacak işleri görsel olarak destekleyin. Fotoğraflı çizelgeler, takvimler yahut yapılacaklar listeleri çocuğunuzun organize olmasına ve yönergeleri takip etmesine yardımcı olabilir.

Kısa ve yönetilebilir vazifelere odaklanın. Uzun vadeli dikkat gerektiren aktiviteleri küçük kesimlere ayırın. Zamanlayıcılar kullanarak aktivitelere ayrılan süreyi görselleştirebilirsiniz.

Çocuğunuzun çok uyarıldığını yahut yorulduğunu fark ettiğinizde kısa molalar vermesine müsaade verin. Sakinleşebileceği, kendi başına kalabileceği yahut kolay bir aktivite yapabileceği bir “sakinleşme köşesi” oluşturabilirsiniz.

Dürtüsel davranışlarla başa çıkmak için oyunlar yahut aktiviteler kullanın. Örneğin, sırayla oynanan oyunlar yahut “dur-düşün-hareket et” üzere stratejiler öğretebilirsiniz.

OKUL VE AİLE İŞ BİRLİĞİ

Çocuğunuzun öğretmenleriyle nizamlı irtibat halinde olun. Çocuğunuzun okulda gösterdiği davranışlar ve gereksinimleri hakkında bilgi alışverişinde bulunun.
Öğretmenlerle birlikte çocuğunuzun öğrenme ortamını ve davranışlarını destekleyici stratejiler geliştirin. Örneğin, dikkatini dağıtacak uyaranların azaltılması, kısa ve net yönergeler verilmesi, kişisel dayanak sağlanması üzere düzenlemeler yapılabilir.

FİZİKSEL AKTİVİTELERE YÜK VERİLMELİ

Çocuğunuzun gücünü sağlıklı bir halde atabileceği nizamlı fizikî aktiviteler yapmasını teşvik edin. Açık havada oyun oynamak, spor yapmak yahut hareketli aktiviteler DEHB belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir.

Sağlıklı ve istikrarlı beslenmeye ihtimam gösterin. Birtakım araştırmalar, katkı hususları ve şeker içeriği yüksek besinlerin DEHB belirtilerini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir.

Yeterli ve tertipli uyku, çocuğunuzun dikkatini ve davranışlarını düzenlemesi için değerlidir.

UZMAN DESTEĞİ

Gerekli durumlarda çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. İlaç tedavisi, DEHB belirtilerini denetim altına almada tesirli olabilir ve davranışsal stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırabilir. İlaç tedavisi kararı, tabibin değerlendirmesi ve ailenin onayı ile alınmalıdır.

Oyun terapisi, davranış terapisi yahut aile terapisi üzere psikoterapi prosedürleri, çocuğunuzun duygusal ve toplumsal gelişimini desteklemeye, başa çıkma hünerlerini geliştirmeye ve aile içi bağlantısı güçlendirmeye yardımcı olabilir.

ÇOCUĞUNUZA KARŞI SABIRLI OLUN

Her çocuk farklıdır ve DEHB belirtileri bireyden bireye değişebilir. Sabırlı olun, çocuğunuzun güçlü taraflarını keşfedin ve ona destekleyici bir ortam sunun. Profesyonel yardım almak ve dengeli bir halde başa çıkma stratejilerini uygulamak, okul öncesi devirdeki DEHB’li çocukların gelişimini olumlu tarafta etkileyecektir.